فضیلت های ماه مبارک رمضان
روزه ابعاد گوناگونی دارد و آثار فراوانی از نظر مادی و معنوی در وجود انسان برجای می گذارد که از همه مهمتر بعد اخلاقی و فلسفه تربیتی آن است. از فواید مهم روزه داری اینکه روح انسان را تلطیف و اراده او را محکم می سازد.
امام علی (ع) بارها با اشاره به این موضوع که رمضان بر ماههای دیگر برتری دارد و در آن دعاهای روزه داران مستجاب میشود، همواره مومنان را به استفاده از این فضای معنوی برای تقرب و نزدیکی به خدای متعال دعوت کرده است. نهج البلاغه که به عنوان گنجینه ای از پندها و آموزه های امیرمومنان(ع) محسوب می شود، نکته های بی شماری را در ارتباط با جایگاه روزه داری و حرمت ماه مبارک رمضان دربردارد.
ایشان هنگامی که فلسفه عبادت ها را بیان می کند به روزه که می رسد چنین می فرماید: «خداوند روزه را از این جهت تشریع فرموده که روح اخلاص در مردم پرورش یابد.» ایشان روزه را ششمین رکن اسلام معرفی می کنند که این مهم نشان دهنده جایگاه روزه در اسلام است.
ماه رمضان و گشوده شدن درهای رحمت
حضرت علی(ع) در نخستین روز ماه رمضان در مسجد کوفه خطبه‌ای زیبا در وصف ماه مبارک رمضان ایراد نمودند و فرمودند: ای مردم! این ماه، ماهی است که خداوند، آن را بر ماههای دیگر برتری داده است، مانند برتری ما اهلبیت بر دیگر مردم و آن، ماهی است که درهای آسمان و درهای رحمت، در آن گشوده میشوند و درهای آتش در آن بسته میگردند و ماهی است که در آن ندا شنیده میشود و دعا مستجاب میگردد و گریه مورد ترحّم قرار می گیرد.
ایشان در ادامه این خطبه با اشاره با فضیلت شب های قدر می فرمایند: ماهی است که در آن، شبی وجود دارد که فرشتگان از آسمان فرود آمده، بر مردان و زنان روزهدار، به اذن پروردگارشان تا طلوع سپیده سلام میدهند و آن شب، «شب قدر» است. دو هزار سال پیش از آن که آدم(ع) آفریده شود، ولایت من در آن شب، مقدّر شد. روزه گرفتن آن، برتر از روزهداری هزار ماه است و عمل در آن، برتر از عمل در هزار ماه است. ای مردم! خورشید ماه رمضان بر مردان و زنان روزهدار با رحمت میتابد و ماه آن با رحمت بر آنان نورافشانی میکند و هیچ روز و شبی از این ماه نیست، مگر آن که پروردگار متعال، بر سر این امّت، نیکی میافشاند. پس هر کس از ریزش نعمت الهی ذرّهای بهرهمند گردد، در روز دیدارش با خدا، نزد خداوند، گرامی خواهد بود و هیچ بندهای نزد خدا گرامی نگردد، مگر آن که خداوند، بهشت را جایگاه او قرار میدهد
بندگان خدا! این ماه شما، همچون دیگر ماهها نیست. روزهایش برترین روزهاست و شبهایش برترین شبها و ساعاتش برترین ساعات است. آن، ماهی است که شیطانها در آن در بند و زندانیاند؛ ماهی که خداوند در آن، روزیها و اجلها را میافزاید و میهمانان خانهاش را مینویسد؛ ماهی که اهل ایمان با آمرزش و رضای الهی، با شادی و نعمتهای الهی، و با خشنودی فرمانروای دادگر و توانا، پذیرفته میشوند
روزه داری و پرهیز از تکبر
امام علی(ع) در خطبه 192 نهج البلاغه که به خطبه قاصعه معروف بوده و موضوع محوری آن، پرهیز از تکبر است، به اهمیت روزه و ثمره ها و علت تشریع روزه داری می پردازند و می فرمایند: «خداوند بندگانش را، با نماز و زکات و تلاش در روزه داری، حفظ کرده است، تا اعضا و جوارحشان آرام و دیدگانشان خاشع و جان و روانشان فروتن و دلهایشان متواضع باشد، کبر و خودپسندی از آنان رخت بربندد، چرا که در سجده، بهترین جای صورت را به خاک مالیدن، فروتنی آورد و گذاردن اعضای پر ارزش بدن بر زمین، اظهار کوچکی کردن است و روزه گرفتن و چسبیدن شکم به پشت، عامل فروتنی است و پرداخت زکات برای مصرف شدن میوه جات زمین و غیر آن، در جهت نیازمندی های فقرا و مستمندان است. به آثار عبادات بنگرید که چگونه شاخه های درخت تکبّر را در هم می شکند و از روییدن کبر و خودپرستی جلوگیری می کند»
روزه؛ حافظ انسان از عذاب الهی
امام علی(ع) در خطبه 110 نهج البلاغه 10 رکن از ارکان اسلام را تشریح می کند که ششمین رکن روزه به شمار می رود. ایشان در این خطبه در ارتباط با روزه فرمودند: «برترین چیزی که توسّل جویندگان به خدای سبحان، بدان توسّل می جویند، ایمان به او و به پیامبر، جهاد در راه او زیرا جهاد رکن اعلای اسلام محسوب می شود و کلمه توحید است که در فطرت و جبلت هر انسانی است و برپایداشتن نماز را دربرمی گیرد که نشان ملت اسلام است و روزه ماه رمضان است که نگهدارنده آدمی از عذاب خدای و حج خانه خداست...».
امیرمومنان(ع) در حکمت 252 روزه داری را عامل اخلاص ارزیابی کردند و در این ارتباط فرمودند: «خداوند روزه را واجب کرد تا به وسیله آن اخلاص خلق را بیازماید.» ایشان همچنین در حکمت 136 از روزه به عنوان زکات بدن، یاد می کنند
روزه داری؛ ویژگی یاران خاص الهی
امیرمومنان(ع) در نهج البلاغه و در خطبه ای که پس از لیله الهریر(شبی از شب‌های جنگ صفین) با تاکید بر مداومت بر روزه می فرمایند: «کجا هستند مردمی که به اسلام دعوت شده و پذیرفتند، قرآن تلاوت کردند و معانی آیات را شناختند. به سوی جهاد بر انگیخته شده چونان شتری که به سوی بچّه خود روی می آورد شیفته جهاد شدند شمشیرها از نیام بر آوردند و گرداگرد زمین را گروه گروه، صف به صف، احاطه کردند، بعضی شهید و برخی نجات یافتند. هیچ گاه از زنده ماندن کسی در میدان جنگ شادمان نبودند و در مرگ شهیدان نیازی به تسلیت نداشتند با گریه های طولانی از ترس خدا، چشم هایشان ناراحت و از روزه داری فراوان، شکم هایشان لاغر و به پشت چسبیده بود. لبهایشان از فراوانی دعا خشک و رنگهای صورت از شب زنده داریها زرد و بر چهره هایشان غبار خشوع و فروتنی نشسته بود. آنان برادران من هستند که رفته اند و بر ماست که تشنه ملاقاتشان باشیم و از اندوه و فراقشان انگشت حسرت به دندان بگیریم»
امام علی (ع) همچنین با اشاره به فضیلت روزه داری در روزهای گرم و طولانی رمضان در تابستان فرمودند: «سه چیز از دنیای شما برایم دوست داشتنی است: گرامی داشتن مهمان، روزه داری در تابستان و شمشیر زدن در راه خدا»
روزه داران بی بهره
امیرمومنان(ع) آموزه هایی ارزشمند درباره روزه حقیقی و ضرورت توجه مومنان به اخلاص و تزکیه نفس در این فرصت معنوی دارند و در حکمت 145 در این باره می فرمایند: «چه بسا روزه داری که از روزه اش جز گرسنگی و تشنگی بهره ای ندارد و چه بسا شب زنده داری که از نمازش جز بی خوابی و سختی سودی نمی برد». ایشان در عبارتی دیگر نیز می فرماید: «روزه، امساک از خوردن و آشامیدن نیست بلکه روزه، خودداری از تمامی چیزهایی است که خداوند سبحان آنها را بد میداند»
روزه موجب غفران و آمرزش گناهان و معاصی انسان
امیرمومنان(ع) در سخنانی روزه را موجب غفران و آمرزش گناهان انسان معرفی می کنند و در این ارتباط میفرمایند: «خداوند روزه را برای آزمایش اخلاص مردم واجب فرموده است که روزه در اخلاص عمل بسیار مؤثر است؛ یعنی کسی که روزه می‌گیرد و تمامی روز را با همه امکان به خوردنی‌ها و آشامیدنیهایی که در اختیار دارد، درعین‌حال امساک می‌نماید، جز اخلاص به پیشگاه حضرت حق مفهومی دیگر ندارد» و در قسمتی دیگر از نهج البلاغه فرمودند: «و یکی از دلایل وجوب روزه این است که روزه ماه رمضان سپر است از عقاب الهی، یعنی روزه موجب غفران و آمرزش گناهان و معاصی انسان است، که به وسیله روزه نجات از آتش جهنم و عقوبت پروردگار به دست می‌آید»
تعبیر سپر درباره روزه ماه رمضان که یک وسیله مهم دفاعی در میدان مبارزه است به خاطر آن بوده که سرچشمه اصلی گناهان، وسوسه های شیطان و ابزار شیطان هوای نفس است هنگامی که به وسیله روزه، خواهش های نفسانی در کنترل عقل در می آیند و انسان با این وسیله دفاعی از حمله های شیطان محفوظ می ماند.